ارزیابی عملکرد دانه و اجزای آن در ژنوتیپ های گندم در شرایط تنش خشکی انتهای فصل در منطقه داراب

به منظور مطالعه واکنش نه ژنوتیپ گندم نان و یک ژنوتیپ گندم دوروم به تنش خشکی ملایم و شدید پس از گلدهی، پژوهشی مزرعه ای در سال های زراعی 78-1377، 79-1378 و 80-1379 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی حسن آباد داراب انجام شد. این آزمایش به صورت طرح کرت های خرد شده با سه تکرار اجرا شد. عامل اصلی شامل سه سطح رطوبتی: مطلوب (آبیاری براساس نیاز آبی گیاه، w1)، تنش خشکی ملایم ( w175% ، از مرحله 50% گلدهی رقم شاهد (چمران) تا مرحله رسیدگی فیزیولوژیک) و تنش خشکی شدید (w150% ، از مرحله 50% گلدهی رقم شاهد (چمران) تا مرحله رسیدگی فیزیولوژیک) و عامل فرعی شامل 10 ژنوتیپ گندم بود. نتایج نشان داد تنش خشکی ملایم و شدید سبب کاهش عملکرد دانه و اجزای آن در کلیه ژنوتیپ ها گردید. عملکرد دانه در شرایط تنش خشکی ملایم و شدید کاهش معنی داری (p<0.05) داشت. علت اصلی افت عملکرد دانه در تنش خشکی ملایم (8/21%) و شدید (7/40%) کاهش تعداد دانه در سنبله و در مرتبه بعدی وزن هزاردانه بود. ژنوتیپ شماره 6 بیشترین عملکرد دانه (5352 کیلوگرم در هکتار) را در شرایط مطلوب تولید کرد، در حالی که بیشترین عملکرد دانه در شرایط تنش خشکی ملایم (4178 کیلوگرم در هکتار) و شدید (3505 کیلوگرم در هکتار) مربوط به ژنوتیپ شماره 9 بود و ژنوتیپ شماره 6 در مرتبه بعدی قرار داشت. با توجه به اینکه شاخص های تحمل به تنش (sti)، میانگین هندسی بهره وری (gmp) و میانگین بهره وری (mp) بیشترین همبستگی معنی دار را با عملکرد دانه در شرایط مطلوب، تنش خشکی ملایم و شدید داشتند، به عنوان شاخص هایی مناسب جهت انتخاب ژنوتیپ های متحمل به خشکی توصیه می شوند. با در نظر گرفتن این شاخص ها، ژنوتیپ های شماره 6 و 9 متحمل ترین ژنوتیپ ها به ترتیب در شرایط تنش خشکی ملایم و شدید بودند. تجزیه همبستگی عملکرد دانه با صفات دیگر، نشان داد که در هر سه شرایط رطوبتی، عملکرد زیست توده و شاخص برداشت بیشترین همبستگی معنی دار با عملکرد دانه را داشتند. می توان گزینش ژنوتیپ ها برای عملکرد دانه بالاتر در کلیه شرایط رطوبتی را با استفاده از صفات دارای بیشترین ضریب همبستگی معنی دار با عملکرد دانه انجام داد. پیشنهاد می شود ژنوتیپ های شماره 6 و 9 به دلیل داشتن پتانسیل بالاتر عملکرد دانه، در برنامه های به نژادی گندم برای بهبود تحمل به تنش خشکی انتهای فصل مورد استفاده قرار گیرند.